i. Merkezi Yönetim Düzeyinde

1. TBMM dilekçe komisyonu

Kişilerin taleplerini ve şikâyetlerini kurumsal olarak en üst merci olan parlamentoya iletebilmesi için kurulmuş komisyondur. Devlet memurları için şikâyet amacıyla en alt düzeydeki amirlikten başlayan silsileyi dışarıda bırakır ve direk olarak vatandaşın başvurularına açıktır.

2. TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu

Kişilerin taleplerini ve şikâyetlerini kurumsal olarak en üst merci olan parlamentoya iletebilmesi için kurulmuş komisyondur. Devlet memurları için şikâyet amacıyla en alt düzeydeki amirlikten başlayan silsileyi dışarıda bırakır ve direk olarak vatandaşın başvurularına açıktır.

Soru: Hangi konularda Komisyona başvuru yapılabilir?
Cevap: Temel hak ve özgürlüklerinden birisinin ihlal edildiğine inanan her birey komisyona başvuru yapabilir. Başvurularda dikkat edilmesi gereken husus anayasa ve uluslararası insan hakları belgelerinde yer alan temel hak ve özgürlüklerden birisine yönelik bir ihlalin var olması iddiasıdır.

Bunun dışında emeklilik sorunu, kamulaştırma, iskan ve imar sorunu, maddi yardım talebi, hastane kurul raporlarından şikayet, iş talebi, banka kredisi veya kredi kartı ödemelerinden şikayet ve benzeri sorunlarla ilgili olarak TBMM Dilekçe Komisyonuna başvurulması gerekmektedir.

Bilgi edinme hakkı çerçevesinde bilgi talebi içeren başvuruların ilgili kurumlar nezdinde yapılması gerekir.

3. Anayasa Mahkemesi

Anayasa Mahkemesi bireysel başvuruları karar bağlar. Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Başvuru yapabilmek  için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır. Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz.

4. AİHM Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) yetki ve görev sınırları Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ile belirlenmiş uluslararası bir mahkemedir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile güvence altına alınan hakları ihlal edilen kişiler belirli kurallar dahilinde AİHM'e başvurabilirler.

Bir kişinin AİHM'ye başvurabilmesi için öncelikle kendi ülkesinde hakkını araması, yani iç hukuk yollarını tüketmesi gerekmektedir. Kişiler, iç hukukta haklarını aradıktan sonra ve bu konuda olumsuz nihai karar alındıktan sonra 6 ay içinde yazılı olarak Strazburg'ta bulunan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvurmalıdır. Mahkemenin yargı dili İngilizce veya Fransızcadır. Ancak başvuru, konsey üyesi devletlerin birinin diliyle (örn. Türkçe) de yapılabilir.

5. Kamu Denetçiliği Kurumu

Kamu Denetçiliği Kurumu, Osmanlı İmparatorluğundan esinlenerek önce İsveç'te uygulanmaya başlayan bir sistemdir. TBMM ne bağlı olarak çalışan bir hak arama kurumudur. Bu kuruma, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarına karşı,  menfaati ihlal edilen gerçek ve tüzel kişiler  şikâyet başvurusunda bulunabilir. Ancak, şikâyetin insan hakları, temel hak ve özgürlükler, kadın hakları, çocuk hakları ve kamuyu ilgilendiren genel konulara yönelik olması hâlinde menfaat ihlali aranmaz.

Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumları, yerel yönetimler ile her türlü kamu kurum ve kuruluşuna karşı şikayet yapılabilir.  Ayrıca, kamu kurumu niteliğindeki meslek odaları gibi kuruluşlara karşı da Kamu Denetçiliği Kurumuna başvurulabilir.

6. İnsan Hakları Kurumu

Kurum, insan haklarının korunmasına, geliştirilmesine ve ihlallerin önlenmesine yönelik çalışmalar yapmak; işkence ve kötü muamele ile mücadele etmek; şikâyet ve başvuruları incelemek ve bunların sonuçlarını takip etmek; sorunların çözüme kavuşturulması doğrultusunda girişimlerde bulunmak; bu amaçla eğitim faaliyetlerini yürütmek; insan hakları alanındaki gelişmeleri izlemek ve değerlendirmek amacıyla araştırma ve incelemeler yapmakla görevli ve yetkilidir.

Kuruma Başvurular

İnsan hakları ihlalinden zarar gördüğü iddiasında bulunan her gerçek ve tüzel kişi Kuruma başvurabilir. Bu hakkın etkin bir şekilde kullanılmasına hiçbir surette engel olunamaz. Başvurular, il ve ilçe İnsan Hakları Kurullarına yapılabilir. 

İl ve  İlçe Kurullarının görevleri şöyledir:

  • İnsan hakları ihlal iddialarını incelemek ve araştırmak,
  • İnsan haklarının korunması ve insan hak ve özgürlüklerinin kullanılmasının önündeki engeller ile    hak ihlallerine yol açan sosyal, siyasi, hukuki ve idari sebepleri incelemek, araştırmak ve bunların çözümüne ilişkin  valilik veya kaymakamlık makamına önerilerde bulunmak
  • Her türlü ayrımcılığın önlenmesi için gerekli çalışmaları yapmak 
  • İdarenin uygulamalarında vatandaşlara hoşgörü ve nezaketle yaklaşılmasını sağlamak amacıyla gerekli çalışmaları yapmak

7. Kamu Görevlileri Etik Kurulu

Bu kurul, kamu görevlilerinin uymaları gereken saydamlık, tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme gibi etik davranış ilkelerini belirlemek ve uygulamayı gözetmek üzere kurulmuştur. Kurula, dernek, sendika gibi tüzel kişiler dışında herkes başvurabilir. Yukarıda sayılan ilkelere uymayan üst dereceli  memurlarla belediye başkanları hakkında şikayette bulunabilir. 

8. Kamu İhale Kurumu 

Kamu ihalelerinde yapılan mevzuata aykırı işlemler, kararlar ve eylemler konusunda gerçek kişilerle, tüzel kişiler ve ortak girişim adına Kamu İhale Kurumuna şikâyette bulunulabilir.  

9. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu

Telekomünikasyon hizmetlerinize ilişkin şikayetlerinizi ilk olarak hizmet aldığınız işletmeciye bildirmeniz gerekmektedir. İşletmeciniz sorunun çözümlenmesini sağlamamışsa ya da herhangi bir cevap alamadıysanız şikayetinizi yazılı olarak, e-posta aracılığıyla Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumuna iletebilirsiniz.

Bilgi güvenliği bilginin, üretim ve hizmet sürekliliği sağlamak, parasal kayıpları en aza indirmek üzere tehlike ve tehdit alanlarından korunmasıdır. Amaç,

  • Veri bütünlüğünün korunması,
  • Yetkisiz erişimin engellenmesi,
  • Mahremiyet ve gizliliğin korunması,
  • Sistemin devamlılığının sağlanmasıdır.

ii. Yerel Yönetim Düzeyinde Bireylerin Yerele Müdahale Hakkı 

Belediye Kanunun 13. Maddesinde sözü edilen Hemşehri Hukukuna göre yurttaşlar ikamet ettiği belediyenin hemşehrisidir. Hemşehri olarak yurttaşların belediyenin,

  • Karar ve hizmetlerine katılma 
  • Faaliyetleri hakkında bilgi edinme
  • Yapılan yardımlardan yararlanma 

hakkı vardır. 

Belediyeler ayrıca yurttaşlar arasında sosyal ve kültürel ilişkileri geliştirmekle, kültürel değerleri korumakla ve faaliyetlerinde üniversiteler, sendikalar, meslek odaları, uzman kişiler vb. sivil toplum aktörleriyle çalışmalar yapmalıdır. Yurttaşların ve sivil toplumun katılımıyla karar almalıdır.  

Yeni yasal düzenlemelerle nüfusu 50.000’in üzerinde olan belediyeler, 5 yıllık görev süreleri boyunca izleyecekleri yönetim ve hizmet politikalarını belirlemek amacıyla stratejik plan ve bütçe hazırlamak zorundadır. Stratejik plan belediye bütçesinin hazırlanmasına esas teşkil eder ve belediye meclisinde bütçeden önce görüşülerek kabul edilir. Stratejik plan yerel seçimleri takiben 6 ay içerisinde tamamlanmalıdır. Belediyeler bütçelerini, program ve projeleri için kaynak tahsislerini, stratejik plana uygun olarak yapmak zorundadır. 

Stratejik plan katılımcı yöntemle hazırlanır. Belediyeler, belediye hizmetlerinden yararlanan yurttaşların, belediye çalışanlarının ve sivil toplumun katılımını sağlamakla yükümlüdür. Belediyelerin yapacağı iş ve hizmetlerin hukuka uygunluğunu denetlemek ve sonuçları görmek açısından stratejik planın hazırlanmasına yurttaşların katılımı önemlidir. Yurttaşlar böylece yerel yönetimlerin kararlarını etkileyebilir ve bu kararları kendi talepleri doğrultusunda şekillendirmeye çalışır. Zira katılımcı bir stratejik plan ve katılımcı bütçeleme, belediyelerin sembolik olarak 3-5 kişiye sorduğu ve onay aldığı bir mekanizma değildir. Bütçe planlamasının ve bütçenin yönetiminin doğrudan halk tarafından gerçekleştirildiği, etkili ve siyasi katılımın sağlandığı süreçtir. Katılımcılık, yerel yönetimlerin hizmetlerinden yararlananları müşteriler olarak değil; yurttaşlar olarak görmesini gerektirir. Bu nedenle, belediyelerin mahalle halkının istekleri doğrusunda bütçe hazırlamaları gerekir. 

1. Kent Konseyleri

Belediyeler yerel seçim sonuçlarını takiben 3 ay içinde kent konseylerinin yeniden oluştururlar. Kent Konseyleri, “kent yaşamında; kentin hak ve hukukunun korunması, kentin kimliğine ilişkin tarihi, kültürel değerlere sahip çıkılması; kadın, çocuk, genç ve engellilerin yerel karar alma mekanizmalarına aktif katılımının sağlanması, çevreyi koruyan politikaların üretilmesi, hesap sorulabilir belediyelerin yaratılması hedefleri etrafında örgütlenmelidir. Kent Konseylerinde merkezi yönetimden, yerel yönetimden, belediye içerisinde örgütlenmiş siyasi partilerden, ilde vali ve ilçede kaymakamlık tarafından belirlenecek kamu kurumlarından, kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşlarından, sivil toplumdan, üniversitelerden, sendikalardan, konuyla ilgili dernek ve vakıflarından, kent konseylerince kurulan meclisler ve çalışma gruplarından  temsilcilerin bulunması zorunludur. Kent Konseyinde oluşturulan görüşlerin belediye meclisinin ilk toplantısında gündeme alınarak değerlendirilmesi yasal bir zorunluluktur. Kent Konseyleri her yıl Ocak ve Eylül ayında zorunlu olmak üzere, düzenli olarak toplanmak ve Konsey Yürütme Kurulunun da meclislerin ve çalışma gruplarının seçim ve çalışma esaslarını belirler. 

Kadın ve gençlik meclisleri başta olmak üzere kent konseyinin görev alanına giren her konuda meclis ve çalışma grupları oluşturulması noktasında hiçbir engel bulunmamaktadır. Bu doğrultuda oluşturulacak olan meclislerin, kent yönetimine katılmaları, yaşanabilir bir kentin yönetiminde aktif rol almaları esastır ve hem Konsey yönetimleri hem de belediyeler bunu sağlamak yükümlülüğü altındadır. Yerel yönetimlerin yani belediyelerin mahallelerin kendi meclislerini oluşturmasını kolaylaştırması Kent Konseyinin faaliyetleri için önemidir. Böylece mahalleliler kent konseylerini, belediyelerin amaçları için değil; mahallelinin taleplerinin belediye yönetimi nezdinde dillendirilmesi ve belediyelerin bu talepler doğrultusunda faaliyet göstermesi amacıyla çalışmasını sağlayabilir.  

Yurttaşlar belediye hizmetlerine gönüllü olarak da katılabilir ve bu şekilde topluma yararlı sosyal faaliyetlerin bir parçası haline gelebilirler. Belediyenin vermekte olduğu sağlık, eğitim, spor, çevre, sosyal hizmet ve yardım, kütüphane, park, trafik, kültür ve sanat, yaşlılara, kadın ve çocuklara, yoksul ve düşkünlere yönelik hizmetlerin yapılmasına yurttaşlar katılabilir.

2. Başvuru ve/veya Şikayette Bulunabilecek Bazı Kurumlar

Başvuruda bulunabileceğiniz bazı kurumlar aşağıda sayılmaktadır: 

  • Valilik ya da Kaymakamlık
  • Polis, Jandarma
  • Savcılık
  • Aile Mahkemesi
  • Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı İl Müdürlüğü
  • Şiddet Önleme ve İzleme Merkezleri
  • Sağlık Kuruluşları, hastaneler
  • Alo 183 Aile, Kadın, Çocuk ve Özürlü Sosyal Dayanışma Hizmet Hattı
  • Alo 155 Polis İmdat
  • Alo 156 Jandarma İmdat
  • İl Sosyal Hizmetler Müdürlükleri
  • Belediye Kadın Dayanışma Merkezleri
  • Alo Kadına Şiddet Hattı (0216 349 9 349)
  • Baroların Kadın Dayanışma Merkezi ve Adli Yardım Kuruluşları
  • Kadın çalışmaları yapan Sivil Toplum Kuruluşları, örneğin Mor Çatı
  • Alo 147 Milli Eğitim Şikayet Hattı 
  • Alo 133 Doktorum Yanımda
  • Alo 175 Tüketici Hattı
  • Alo 176 Gürültü Şikayet Hattı
  • Alo 179 Valilik Hattı
  • Alo 180 İş ve İşçi Bulma Hattı 
  • Alo 181 Çevre Bilgi Hattı
  • Sivil Toplum Geliştirme Merkezi - Sivil Toplum Örgütleri Veri Tabanı (http://www.stgm.org.tr/tr/stoveritabani)